PRED PRVI SVJETSKI RAT

Berlinski kongres


Posto je Rusija pobjedila Otomansko carstvo, krivotvorila original sporazuma Svetog Stefana da bi stvorila autonomno bugarsko carstvo pod vlasti istambula, ali pod uticajem Moskve.
San-Stefanski mir (potpisan 3. marta 1878. godine). Njime je zavrsen rusko-turski rat (1877.-1878). Ove pregovore, diktirala je Rusija, Turska je trebala zgubiti veliki dio svoga dotadasnjeg teritorija na Balkanu, a trebala je biti stvorena velika Bugarska (kao ruski satelit) koja bi ukljucila najveci dio danasnje Makedonije, te dijelove Srbije do Nisa, Albanije i grcku Makedoniju osim Halkidike i Soluna. Bosna i Hercegovina,iako pod turskim suverenitetom, dobila bi znacajnu autonomiju, dok su Srbija dobila neznatno. Rusija osjecala kako se Srbija sve vise priblizava Austro-Ugarskoj.
Velike sile, posebno Ujedinjeno Kraljevstvo, to nisu mogle prihvatiti i smatrali su to prekrsajem balansa moci. Otto von Bismarck 1878 godone sazvao je Berlinski kongres radi izmjene ovog sporazuma.
Na kongresu bili su prisutni Ujedinjeno Kraljevstvo, Austro-Ugarska, Francuska, Njemacka, Italija, Rusija i Osmansko carstvo. Srbija i Crna Gora su na ovom kongresu dobile nezavisnost poslije visevjekovne okupacije dok je Bosna dosla pod Austro-Ugarsku upravu.
Protiv naglog porasta uticaja Rusije u tom podrucju najvise su se borile Austro-Ugarska i Velika Britanija. Njemacka i Austro-Ugarska bile su zabrinute naglim porastom panslavizma pod uticajem Rusije, sto je moglo ugroziti polozaj Habsburgovaca. Velika Britanija i Francuska s nelagodom su gledale prema sirenju ruskog uticaja na jug, gdje su ove dvije zemlje imale svoje interese: Francuska u Egiptu, a Britanija u Palestini. Zato su Velika Britanija i Austro-Ugarska zajednici zatrazile odrzavanje ovog kongresa.
Pod medjunarodnim pritiskom, Rusija je morala popustiti, a i San-Stefanski mirovni ugovor je ponisten. Pregovor i o teritorijalnom uredjenju Balkana poceli su ponovo.
Njemacka nije morala da stiti svoje interese na Balkanu, pri tim je pregovorima Bismarck nastupio kao "relativno neutralan". U pregovorima su sudjelovali samo pregovaraci velikih sila, dok su predstavnici malih zemalja pokusavali uticati na ishod posrednim putem, te su sudjelovali iskljucivo na onim zasjedanjima koja su ih se izravno ticala.
Berlinski mir, potpisan je 13. jula 1878. godine. Njime je izmijenjeno ili ponisteno 18 od 29 tacaka San-Stefanskog sporazuma. Time su bile priznate Rumunija, Srbija i Crna Gora kao suverene drzave, a Bugarska je podijeljena juzni dio koji je ostao pod osmanskim suverenitetom, na Istocnu Rumeliju kao nezavisnu drzavu, dok je ostatak teritorije bila nezavisna Bugarska. Niz drugih turskih provincija odvojeno je od Turske i dato na upravljanje drugim drzavama, kao Kipar, koji je dat Velikoj Britaniji, te Bosne i Hercegovine koja je data Austro-Ugarskoj (1908. Austro-Ugarska je izvrsila aneksijun BiH). Srbija je dobila je cetiri okruga na racun Turske: niski, pirotski, toplicki i vranjski, Rumunija je dobila Dobrudzu, a Crna Gora Niksic, Podgoricu i Bar.
Turska je morala garantovati gradjanska prava svojim nemuslimanskim gradjanim.
Zemlje koje su ovim pregovorima dobile nezavisnost trebale su preuzeti i dio turskog drzavnog duga, no to se nije dogodilo, jer nije nikad postignut dogovor o tome kako podijeliti taj iznos.
Italija nie bila zadovoljna dogovorom na Kongresu, a ostala su i mnoga nerjesena pitanja izmedju Turske i Grcke, sve dok Turska nije 17. aprila 1897. navijestila rat Grckoj. Nakon mjesec dana neprijateljstva su prekinuta nastojanjem Rusije.
Moc Turske u Evropi i Aziji drasticno je smanjena. Uticaj Rusije takodjer je smanjen u korist Austro-Ugarske, sto je povecalo napetosti izmedju dva carstva. Novo uredjenje Balkana dovelo do novih napetosti na tom podrucju, kasnije je doslo do Balkanskih ratova, a zatim i do Prvog svjetskog rata, i armenskog genocida u Turskoj.
Na kongresu su ucestvovali :Velika Britanija grof Benjamin Disraeli, lord Robert Salisbury, Lord Russell; Rusija: princ Alexander Gorchakov, grof Peter Shuvalov,barun d'Oubril; Njemacka: princ Otto von Bismarck, princ Chlodwig zu Hohenlohe-Schillingsfürst, Bernhard Ernst von Bülow; Austro-Ugarska: grof Gyula Andrássy, grof Alajos Károlyi, barun Haymerle; Francuska: gosp. William Henry Waddington, grof de Saint-Vallier, gosp. Desprey; Italija:grof Lodovico Corti, grof De Launay; Turska:Alexander pasa Karatheodori, Sadoullah beg, Mehemet Ali pasa.
Grcka je povremeno ucestvovala; Theodoros Deligianni


Aneksna kriza

Poslije Berlinskog kongresa Bosna i Hercegovina je bila turski teritorij kao i Novopazarski sandžak. Međutim okupacija tih teritorija od strane Monarhije značila je njihovo kontrolisanje - Monarhija je uvela svoj režim kontroliisuci samo financije (što u stvari znači kontrolu države). Sudbina jedne države zavisila isključivo od drugih, pa čak i od njihovih unutrašnjih prilika. Krajem XIX i početkom XX vijeka, Tursko carstvo se zasnivalo na feudalnim odnoima dok se u Evropi razvijao kapitalistički (kao Engleska, Francuska) ili imperijalistički (kao Njemačka, Rusija, Austro-Ugarska) sistem.
Do 1908. godine, Turska je u Evropi zadržala Bosnu, Novopazarski sandžak, Kosovo, Makedoniju i Grčku kojoj je doduše još 1829. priznata autonomija. Međutim, te godine doći će do velikog prevrata u samom državnom vrhu - državni udar Kemal-paše Ataturka. To je Monarhija iskoristila i objavila aneksiju Bosne i Hercegovine, njeno pripajanje Austro-Ugarskoj kao dijela jedne suverene države.
Srbiji su pokvareni planovi za formiranje velike i jake južnoslavenske države. Ovakva situacija je skoro dovela do rata, Srbija je mobilizirala vojsku, Rusija intervenisala kod Njemačke i velikih sila, Crna Gora se stavljala u službu Srbije. Kriza je završena 31. marta 1909. godine kada su Srbija i Rusija pod prijetnjom ratom primorane da potpišu izjavu da im aneksija ne smeta (Rusija je potpisala 30. marta, a Srbija narednog dana jer nije mogla ići u rat bez Rusije). Turska je bila potkupljena odmah poslije aneksije tako da je sav otpor na silu eliminisan. U Bosni kao i u Srbiji počinju da niču nacionalno-revolucionarne organizacije, otvorene svim sredstvima borbe, pogotovo atentatima. Jedna takva organizacija je Mlada Bosna. Ona je imala podrsku dvije organizacije iz Srbije, Narodne odbrane, a, od 1911. godine organizacije Ujedinjenje ili smrt, poznatije kao Crna ruka.


Crna Ruka

29. maja 1903. godine bio je majski prevrat. Izvrsio ga je udruzenje Crna ruka(Ujeinjenje ili smrt). Tom prilikom ubijeni su kralj Aleksandar Obrenovic i kraljica Draga Obrenovic tj prekinuta je loza Obrenovica.
Gavrilo Princip bio je pripadnik organizacije «Mlada Bosna». Podrzan od organizacije «Crna ruka» izvrsio je atentat na prestolonasljednika Franca Ferdinanda 28. juna 1914. godine. Ovaj atentat bio je povod za I svjetski rat.
Poslije majskog prevrata doslo je do raskola i Crna ruka se ugasila, a stvorena je nova organizacija «Ujedinjenje ili smrt», koju su cinili clanovi ranije organizacije «Crna ruka». Organizacija «Ujedinjenje ili smrt» je osnovana 09.maja 1911. godine u Beogradu. Prvi njeni clanovi potpisali su njen ustav. Bili su to:

1. Ilija Radivojevic
2. Bogdan Radenkovic
3. Cedomilj Popovicc
4. Velimir Vemic
5. Dragutin Dimitrijevic Apis
6. Vojislav Tankosic
7. Ilija Jovanovic (vojvoda Pcinjski)
8. Milan Vasic
9. Milan Milovanovic.

Iako su mu clanovi bili poznati drustvo je bilo tajno. Cinili su ga izvrsni organi, koji su primjenjivali presude (odluke )organizacije.

Glavne tacke Ustava i Pravilnika organizacije bile su:

• Cl. 1.: U cilju ostvarenja narodnog ideala, ujedinjenja Srpstva, stvara se organizacija, ciji clan moze biti svaki Srbin, bez obzira na pol, veru, mesto rodjenja, kao i svaki onaj, koji iskreno bude sluzio ovoj ideji.
• Cl. 2. Organizacija pretpostavlja revolucionu borbu kulturnoj, stoga joj je institucija apsolutno tajna za siri krug.
• Cl. 3. Organizacija nosi naziv »Ujedinjenje ili Smrt«.
• Cl. 4. Za ispunjenje ovoga zadatka, organizacija, prema karakteru svoga bica, utice na sve sluzbene faktore u Srbiji, kao Pijemontu, i na sve drustvene slojeve i celokupni drustveni zivot u njoj«

Na vrhu organizacije bila je Vrhovna Centralna Uprava. Njene odluke bile su pravosnazne za sve clanove. Ona je raspolagala zivotima, smrcu i imovinom clanova, cije su odluke punovazne za sve clanove i koja ima pravo raspolagati zivotima, smrcu i imovinom svih svojih clanova.
Interes organizacije bio je iznad svih drugih interesa, i njeni clanovi su bili duzni dostavljati organizaciji sve, sto saznaju, bilo u svojoj sluzbenoj funkciji, bilo kao privatni ljudi, a sto se tice organizacije. Vrhovna Centralna Uprava imala je pravo izricanja smrtnih presuda, cije se izvrsenje povjerava najpouzdanijim njenim clanovima ili agentima.
Clanovi organizacije nisu je mogli napustiti niti se mogla uvaziti ostavka. Ako je neko nanio stetu organizaciji izdajom kaznjavan je smrcu.clanovi su upisani u spisak i vodili su se rednim brojem.
Politicki uticaj organizacije bio je velik, posebno pred rat 1914. godine. U Bitolju doslo je do incidenta po pitanju prioriteta gradjanske nad vojnom vlasti.
U decembru na solunskom frontu vlast je vidjela opasnost od daljeg postojanja ove organizacije. Doslo je do hapsenja njenih clanova. Oni su optuzeni za umijesanost u sarajevski atentat.
Kod uhapsenog djeneralstabnog pukovnika Dragutina Dimitrijevica-Apisa. clana Vrhovne Centralne Uprave, nadjen je originalan Ustav organizacije od 9/5 1911., Medju stvarima optuzenog potpukovnika Velimira S. Vemica nadjen je spisak clanova organizacije. Presudom vojnih sudova clanovi organizacije pukovnik D. Dimitrijevic-Apis, major Lj. Vulovic i R. Malobabic osudjeni su na smrt i streljani. Ostali optuzeni osudjeni su na dugogodisnju robiju, od koje su kasnije pomilovani, osim potpukovnika Vitomira Cvetkovica, koji je umro u zatvoru za vrijeme istrage, i Bogdana Radenkovica, koji je umro, posto je presuda izrecena.