Bitka na Ljevče Polju 1945


Bitka na Lijevče polju je sukob koji se odigravao od 30. marta do 8. aprila 1945. između ustaša i domobrana s jedne strane i četnika s druge strane nedaleko od Banje Luke. Snagama NDH je zapovedao general Vladimir Metikoš, a četničkim vojvoda Pavle Đurišić. Bitka je završena porazom četnika.

Uvod

U jesen 1944. jedinice NOVJ su uz pomoć sovjetske Crvene armije oslobodile veliki deo Srbije. Četnički zapovednik Srbije, pukovnik Keserović, i njegove trupe, su bili zarobljeni, a vođstvo pobijeno. Druga četnička vojska pod vodstvom popa Momčila Đujića, generala Damjanovića, vojvode Dobroslava Jevđevića i generala Mušickog je preko Nemaca poslana u Istru i Sloveniju. Treća i najveća četnička vojska bila je pod zapovedništvom vojvode Pavla Đurišića i vojvode Petra Bačevića. Ta vojska se sastojala od 39.000 ljudi i u to vreme se nalazila u Crnoj Gori u blizini granice s NDH. Među njima je bilo četnika iz Sandžaka, Bosne, Hercegovine, Crne Gore i dela Srbije.


Planovi četnika

Uporedo sa nemačkim povlačenjem iz Crne Gore teklo je i povlačenje crnogorskih četnika. General Dragoljub Mihailović im je poručio da krenu prema Bosni gde će se spojiti sa četnicima iz Srbije. Koncentracija je određena na prostoru između reka Bosne, Vrbasa i Save. Đurišićevi četnici su 5. decembra 1944. krenuli severno uz Drinu i u selu Kožuhe susreli se sa Dragoljubom Mihailovićem. Na ovom sastanku došlo je do oštrih reči između Mihailovića i Đurišića. Đurišić je želeo da napusti Bosnu i da prođe kroz Hrvatsku. U tome ga je podržao Hercegovački odred pod komandom vojvode Petra Baćovića i popa Perišića, kao i neki odredi iz Srbije. Đurišić je napustio Mihailovića i poslao svoje ljude u Zagreb da preko Sekule Drljevića dobiju dozvolu za prelaz preko Hrvatske. Prvi transport ranjenika zadržan je na železničkoj stanici u Dugom Selu, drugi na železničkoj stanici u Okučanima, a treći na železničkoj stanici kod Bosanskog Broda.

Ustaški emigranti su nakon rata tvrdili da su te četničke snage trebale napasti Zagreb (nakon što Nemci odu iz njega), srušiti NDH i tako se pred zapadnim saveznicima dokazati kao antifašistička vojska s kojom moraju računati. Partizanski izvori tvrde da je Mihailović želeo da iskoristi Đurišićeve snage da se vrati u Srbiju i podigne ustanak protiv partizana. Četnički izvori tvrde da je sam Mihailović naredio Đurišiću da krene prema Sloveniji i spoji se sa tamošnjim četničkim snagama koje bi se predale Amerikancima.


Početak bitke

Ostale snage su 29. marta krenule dolinom Save preko planine Motajice, prema donjem slivu Vrbasa i stigli u naselje Bosanski Srbac. U Srpcu i okolini napale su ih jake snage partizana pod komandom Koče Popovića. Posle prelaska Vrbasa, stižu na Lijevče Polje. Ovde su trebali ostati 4-5 dana da bi sačekali i prikupili neke četničke snage iz srednje i zapadne Bosne. Međutim te jedinice nisu stigle.

Snage NDH koje su su nalazile u blizini činile su 27.940 ljudi. 30. marta 1945. četničke snage su prešle Vrbas i zauzele selo Razboj. Odatle je četnički Sandžački korpus krenuo prema Savi i selu Dolinama na putu prema Bosanskoj Gradišci. U isto vreme tri satnije 5. bojne 10. ustaškog Stajaćeg djelatnog zdruga su po zapovesti generala Metikoša krenule iz Banja Luke prema Bosanskoj Gradišci i zauzele položaj kod sela Gornje Doline. Tamo su se sukobili sa četnicima, ali pošto su bile malobrojnije, počele su uzmicati. Istovremeno je i domaće hrvatsko stanovništvo počelo bežati prema Bosanskoj Gradišci u strahu od četnika. Tih dana su četnici poharali sela Junuzovce i Gornje Doline, a pretpostavlja se da su ubili 2.500 civila. 2. aprila general Metikoš je sa oklopnim snagama 6. hrvatske divizije napao četnike nedaleko Dolina i u poludnevnoj borbi odbacio ih. Tom prilikom ustaše su zarobili četničkog oficira kapetana Mijukovića, pristalicu ideje nezavisne Crne Gore i sledbenika Sekule Drljevića. Mijuković je ustaškim oficirima dao informacije o namerama četničke komande.


Raskol među četnicima

Iz dobijenih podataka general Metikoš i komandant 17. hrvatske divizije general Marko Pavlović su doneli odluku o što skorijem odlučnom udaru na četnike. General Pavlović je isti dan prebacio u Bosansku Gradišku Oklopni sklop iz Novske i Topnički sklop iz Nove Gradiške i poslao još dve pešadijske bojne. Metikoš i Pavlović su se sastali u Bosanskoj Gradišci i dogovorili plan napada. 5. bojnu 10. stajaćeg djelatnog sdruga su postavili u mesto Vrbačko kao osiguranje od mogućeg partizanskog napada. Istog dana u 12.00 sati ustaška artiljerija je sa tri mesta započela artiljerijsku vatru na četnički Sandžački korpus. Istovremeno je ustaški oklopni sklop ušao u Doline i vatrom iz mitraljeza počeo pucati po lako naoružanim četnicima četnicima koji su počeli bežati. Nakon sat vremena borba je bila gotova. Ustaše su zarobile 400 četnika, među njima i nekoliko oficira dok je na bojnom polju ostalo ležati 2.000 mrtvih i ranjenih četnika.

Ispitivanjem zarobljenih oficira ustaše su saznali da su četnici planirali taj isti dan napasti Bosansku Gradišku. Saznali su i sastav četničke vojske: Sandžački korpus, kojim je komandovao kapetan Kalajitović, Drinski korpus pod komandom vojvode Draškovića i 5.000 crnogorskih četnika pod komandom vojvode Agrama. Kada su vojvoda Pavle Đurišić i njegovi komandanti videli ozbiljnost situacije, sastali su se da vide šta dalje da se radi. Sastanku je prisustvovao i mitropolit crnogorski Joanikije Lipovac, koji je, sa nekoliko desetina pravoslavnih sveštenika, predvodio civilne izbjeglice. U glavnini četničke vojske došlo je do razmirica pa i do oružanog obračuna među oficirima. Vojvoda Đurišić je tada naredio strijeljanje nekoliko crnogorskih četničkih oficira kako bi primirio ostale i spriječio pobunu. No to je samo pojačalo nezadovoljstvo Crnogoraca koji su najvećim dijelom bili prisilno mobilisani. U noći između 2. i 3. aprila deo crnogorskih četnika je dezertirao, prešao ustašama i ponudio im pomoć.

Đurišić je poslao u Bosansku Gradišku, kod ustaša i Sekule Drljevića, mitropolita Joanikija i druge vođe. Na sastanku ustaše su zahtevale bezuslovnu predaju, a mitropolit Joanikije je zadržan kao talac. Doneta je odluka da se jednim silovitim jurišom napadnu ustaški položaji, da se izvrši proboj ka Banja Luci, gdje su se nalazile jedinice bosanskih četnika, pod komandom Uroša Tešanovića, Slavoljuba Vranješevića i Sima Derikonje. Tamo bi se snabdeli namirnicama i konjima i odatle krenuli preko Kozare prema Kordunu, gde bi se spojili sa četnicima Momčila Đujića koji su im trebali krenuti u susret iz Slovenije. Tada se rasformirala štabska četa i štabski bataljon vojvode Đurišića i svi koji nisu pošli sa njim vratili su se u svoje jedinice. Sa Đurišićem je otišlo oko 1200 četnika u pravcu Banja Luke. Sa izbeglim narodom su ostali njegova žena i sin jedinac od pet godina.

U međuvremenu ustaše su na brzinu gradili i pojačavali bunkere na putu Bosanska Gradiška-Banja Luka. U bunkerima je bila smeštena domobranska 2. bojna 4. lovačkog Sdruga. Svaki bunker je bio naoružan sa po dva minobacača i jednim mitraljezom, a posadu je činilo tridesetak ljudi. Bunkeri koji su bili smešteni na raskrsnicama puteva ka Novoj Topoli, Gornjoj Topoli, Maglajanima i Laktašima bili su dodatno ojačani sa po jednim protivoklopnim topom. Na 40 km dužine puta bila su izgrađena 22 bunkera. U Laktaše su stigli jedan ustaški oklopni sklop i dve pešadijske bojne i smestili su se uz put prema Razboju. General Pavlović je postavio jedan oklopni sklop Ustaške odbrane na putu prema Donjim Doljanima, iza njega 4. bojnu na kamionima, a jednu oklopnu satniju u selo Bukovac. 3. bojnu pod komandom ustaškog bojnika Ante Vrbana poslao je u okolinu Vilusa kako bi sprečili mogući napad partizana s Kozare.


Glavna bitka

U jutro 5. aprila u 2.00 sati četnici su započeli frontalni napad na bunkere i obasuli ih ručnim bombama, vatrom iz pešadijskog naoružanja i minobacača. Domobrani u bunkerima su pričekali da im se četnici približe dovoljnu blizu, a zatim su otvorili vatru iz mitraljeza, minobacača i topova što je stvorilo velike gubitke četnicima i unelo pometnju među njih. To je potrajalo celi dan i nastavilo se u noć. Ipak 6. aprila u 6.00 časova četnički odredi Garani i Omladinski odred pod vodstvom kapetana Perišića uspeli su se probiti između bunkera i krenuli napasti 3. bojnu s leđa. General Pavlović je sa delom svoje divizije začepio mesto četničkog prodora, a zatim svoju rezervu, dve oklopne satnije, poslao putem Bukovac-Turjak u pomoć 3. bojni. Ostatku snaga Pavlović je naredio napad na četničku grupu koja je činila oko 1.000 ljudi. Uskoro su ih njegove oklopne snage sustigle i napale, pritisak na 3. bojnu je otklonjen, a od 1.000 četnika ubijeno je 500 dok su preostali pobjegli prema Kozari. 3. bojna, ojačana dvema oklopnim satnijama krenula je u poteru na preostalih 500 četnika. Dva dana kasnije jedna bojna 4. hrvatske divizije pod komandom generala Zdenka Begića naišla je na tu četničku grupu i u potpunosti je uništila.

Tokom noći sa 6. na 7. aprila, zahvaljujući radu ustaških diverzanata, panika u četničkim redovima je dostigla vrhunac i četnici su počeli bežati na desnu obalu Vrbasa s namjerom da se rasprše po obližnjim šumama. Ali u jutro 7. aprila ustaška artiljerija je počela gađati čamce kojima su prelazili i time im odsekla odstupnicu. Kako su se u blizini Bosanskog Petrovca i Sanskog Mosta počele okupljati partizanske snage, a ne želeći voditi istovremeno borbu na dve strane, zapovjednik 4. zbora general Josip Metzger je doneo odluku o konačnom napadu na preostale četničke snage koje su brojale još 27.000 ljudi. Tačno u 11.00 časova snage 6. i 17. hrvatske divizije započinju opšti napad na četnike koji su se ukopali oko Razboja. Preko Dolina i Glamočana prema razboju kreće 1. oklopni sklop Ustaške odbrane, motorizovana mehanizovana satnija i kamioni sa pešadijom. Jedan oklopni sklop 1. zdruga Ustaške odbrane kreće putem Brezovljani-Glamočani. Sa juga Oklopni sklop 6. divizije tjera četnike iz mjesta Kukolj prema Razboju. Iza njega dolaze motorizovana strojnička satnija i dve pešadijske bojne koje su započele frontalnu borbu sa četnicima.

Pod naletom ustaških tenkova i oklopnih vozila, četničko desno krilo je probijeno i ustaše su dospele u njegovu pozadinu. Četnički Drinski korpus se rasuo, dok su četnici uzalud pokušavali zatvoriti mesta ustaškog prodora. Pod neprekidnom ustaškom vatrom praćenom ručnim bombama nastaje panika i rasulo među četnicima. Četnici napuštaju svoje položaje i pokušavaju se spasiti begom, ali uzalud jer su bili opkoljeni sa svih strana. Ustaška pešadija uništava i posljednji otpor četnika koji se predaju. U 13.00 sati bitka je bila gotova. Crnogorski četnici koji su prethodnih dana dezertirali od glavnine pokopali su mrtve. Zarobljeno je oko 5.000 četnika, među njima i vojvoda Đurišić koji je pronađen kako se skriva ispod kola nadajući se da će po noći pobeći.


Ishod

Nakon bitke Đurišić, a s njime i 1.500 njegovih oficira i istaknutijih četnika, su odvedeni u ustaški logor u Staroj Gradišci gde su nekoliko dana kasnije svi pobijeni. Nepoznato je što je bilo sa preostalih 3.500 četnika, najvjerovatnije su i oni pobijeni samo na nekom drugom mestu. 5.000 četnika koji su dezertirali je premešteno u okolinu Siska gde su držani pod nadzorom ustaških vlasti. Ostavljeno im je oružje i stavljeni su pod ustašku komandu. U maju su zajedno sa ustašama, domobranima i hrvatskim civilima krenuli na povlačenje prema Austriji. Najveću korist od ovog boja su izvukle snage NOVJ-a, s obzirom da su ustaše i četnici, međusobnim uništavanjem, vojnim iscrpljivanjem i velikim gubicima, olakšali partizanima slamanje otpora neprijatelja u nadolazećim danima.